Co to zachowek i jak dochodzić jego zapłaty?.

Komu, kiedy i w jakiej wysokości się należy? Czy istnieje możliwość uniknięcia konieczności jego płacenia? Z jaką formą dziedziczenia jest on związany? I dlaczego pamiętanie o nim przy spisywaniu testamentu bądź przyjmowaniu spadku jest takie ważne.

Komu należy się zachowek? Nie wszystkim spadkobiercom ustawowym lecz:

• zstępnym np. dzieciom,
• małżonkowi,
• rodzicom,

Spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli:

• uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym,
• w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału.

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także:

• spadkobierców niegodnych oraz
• spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy:
• zrzekli się dziedziczenia albo
• zostali wydziedziczeni.

Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku.

Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.

Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Należy pamiętać że wydziedziczenie którego musi dokonać spadkodawca to zupełnie co innego niż niedogodność dziedziczenia która jest orzekana przez sąd na podstawie żądania np. innych spadkobierców. Powody też w obu przypadkach są różne. Można też rzec w pewnym uproszczeniu że łatwej jest wydziedziczyć niż uznać za niegodnego dziedziczenia.

Jeśli zachowek nie będzie dobrowolnie zapłacony to trzeba o niego wystąpić do sądu z pozwem. Można też go rozliczyć w procedurze działu spadku. Kwestionować wydziedziczenie także należy w procedurze o zapłatę zachowku lub działu spadku, nie w postępowaniu spadkowym (postępowanie w przedmiocie ustalenia praw do spadku).