Rozwód a separacja.

Kiedy polskie prawo dopuszcza możliwość rozwodu? W jakich okolicznościa jest on uzasadniony? Czy sąd może odmówić orzeczenia rozwodu? I co po rozwodzie dzieje się ze wspólnymi dziećmi, majątkiem – w tym wspólnym mieszkaniem? Kiedy można żądać alimentów od drugiego małżonka?

Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.

Są jednak sytuacje, w których mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny. Będzie to wtedy gdy wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci, jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego a także wtedy gdy żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia.

Trzeba pamiętać, że sąd z automatu będzie zajmował się tym kto zawinił. Bowiem orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Zaniechanie tego może nastąpić na zgodne żądanie małżonków. Co w takiej sytuacji? W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

Kluczowe przy rozwodzie jest to czy małżonkowie mają dzieci. Jeśli tak obowiązkową tą kwestią musi zająć się sąd rozwodowy. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Czyli ustali kiedy i jak często rodzice będą przebywać z dzieckiem i kto i ile płacił alimentów.

Rodzice mogą się dogadać co do tych kwestii, a sąd wtedy uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, oczywiście jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.

Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeżeli przedstawili porozumienie, o którym mowa powyżej, i można się spodziewać, że będą współdziałać w sprawach dziecka.

Wspólne dzieci to jednak nie wszystko czym zajmie się sąd rozwodowy. Oprócz tego jest jeszcze majątek. Co do zasady z automatu sąd nie orzeka o wspólnym majątku, poza wspólnym mieszkaniem. Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków.

Niemniej w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka.

Ewentualnie na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe. Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględni przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej.

Co do pozostałego majątku, to na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, ale tylko jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Zatem jeśli małżonkowie są dogadani to sąd się tym zajmie, jeśli jednak jest spór to podział majątku trzeba będzie przeprowadzić w odrębnym postępowaniu.

Drażliwą kwestią pozostaje sprawa wzajemnych zobowiązań byłych małżonków po rozwodzie i to czy i kiedy w określonych okolicznościach nie są zobowiązani płacić na siebie alimenty.

Małżonek rozwiedziony, lecz który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia a który znalazł się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym drugiego małżonka. Zatem nie jest tak jak nieprawdziwie zwykło się często uważać, że alimentów można żądać tylko w przypadku orzekania o winie. Po prostu po rozwodzie jeśli małżonek znajdzie się w trudnej sytuacji finansowej czy osobistej może żądać alimentów od drugiego małżonka. Nawet wtedy gdy nie było orzekania o winie.

Niemniej jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Czy w sytuacji orzekania o winie można rzec że nieco łatwiej o alimenty.

Obowiązek płacenia alimentów nie będzie jednak trwał wiecznie. Dostarczanie środków utrzymania małżonkowi wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa.

Jednakże gdy zobowiązanym do płacenia jest małżonek rozwiedziony, lecz który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa wcześniej, z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu (czyli nie dopiero wtedy gdy drugi małżonek zawrze nowe małżeństwo), chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie takiego małżonka, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.

Co to takiego separacji? Czym różni się od rozwodu? W jakich okolicznościach lepiej żądać separacji a nie rozwodu? I co dzieje się gdy małżonkowie są w separacji z ich wspólnymi dziećmi, majątkiem czy nazwiskiem?

Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację. Czyli separacja jest możliwa gdy sytuacja nie jest jeszcze ostatecznie zamknięta, to znaczy rozkład pożycia jest zupełny na dany moment ale nie ma charakteru trwałego i istnieje szansa na poprawę. Uważa, że orzeczenie separacji jest dopuszczalne co najmniej dopiero wtedy, gdy choć zupełność rozkładu pożycia ma charakter przejściowy, to jednak, opierając się na doświadczeniu życiowym, nie należy się spodziewać rychłego powrotu małżonków do wspólnego pożycia. Oczywiście, orzeczenie separacji tym bardziej jest dopuszczalne, jeśli faktyczna separacja ma charakter trwały. Zupełność rozkładu pożycia nie zachodzi z dnia na dzień, lecz po dłuższym, co najmniej kilkumiesięcznym, okresie kryzysu małżeństwa.

Podobnie jak w przypadku rozwodu nie zawsze sąd orzeknie separację. Ma uprawnienie odmówić. Kiedy? Jednakże mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego można uznać np. orzeczenie separacji w sytuacji, w której jeden z małżonków z powodu choroby potrzebuje stałej pieczy i pomocy. W tej kategorii mieści się również sytuacja, w której wskutek orzeczenia separacji miałoby ucierpieć dobro wspólnych pełnoletnich dzieci, ale np. kalekich, czy dobro dziecka poczętego.

Pewna uproszczona procedura separacji została przewidziana w sytuacji gdy nie ma dzieci. Jeżeli bowiem małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie zaledwie zgodnego żądania małżonków. Co więcej, właśnie zgłoszenie zgodnego żądania orzeczenia separacji wskazuje na istniejący między małżonkami rozkład pożycia.

Co zrobić jednak w sytuacji gdy małżonkowie nie są zgodni co do tego czego chcą. Jeden chce rozwodu a drugi zaledwie separacji bowiem uważa, że choć sytuacja między nim nie jest chwilowo najlepsza to jednak istnieje szansa w jego ocenia na poprawę. Zatem jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację. Każdorazowo dalej idące jest żądanie rozwodu i to jest rozpoznawane w pierwszej kolejności. Jeżeli w ocenie sądu orzeczenie rozwodu nie jest możliwe, sąd ocenia zasadność orzeczenia separacji.

Czy w sprawa o separację sąd orzeka winę? Tak, może i zasady są identyczne jak w sprawie o rozwód. Zgodnie bowiem z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym przy orzekaniu separacji stosuje się przepisy dot. winy w pożyciu ale także władzy rodzicielskiej. Czyli sąd ustali także zasady opieki nad wspólnymi dziećmi.

Co do zasady orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Tymczasem właśnie kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje kilka wyjątków, co powoduje różnice między rozwodem a separacją.

Przede wszystkim małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa. To zupełnie odwrotnie niż w przypadku rozwodu.

Także obowiązek wzajemnego wspierania jest znacznie szerszy niż przy rozwodzie. Nie tylko w skrajnych przypadkach niedostatku. Jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy. Dodatkowo do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków pozostających w separacji drugiemu stosuje się przepisy odpowiednio jak przy rozwodzie. Wykluczyć należy jednak zobowiązanie do świadczenia współmałżonkowi pomocy w celu zapewnienia jednakowej stopy życiowej, a także możliwość żądania korzystania z lokalu mieszkalnego stanowiącego wyłączną własność małżonka, zwłaszcza jeśli sam w nim zamieszkuje, oraz obowiązek pomocy w prowadzeniu procesu sądowego czy załatwianiu innego rodzaju spraw służących ochronie interesów jednego z małżonków.

Małżonkowie rozwiedzeni jeśli wraz z zawarciem małżeństwa zmieniali nazwisko, to mogą wrócić do swojego poprzedniego. W przypadku separacji nie jest to możliwe. Bowiem przepisu o możliwości zmiany nazwiska nie stosuje się.

Jeśli małżonkowie zmienią zdanie co do orzeczonej separacji to na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu separacji. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.

Osoby pozostające w stanie orzeczonej przez sąd separacji nadal pozostają małżeństwem. Lecz w skutek orzeczenia separacji w zakresie małżeńskiego ustroju majątkowego – między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa. Małżonkowi w separacji nie będą przysługiwały żadne uprawnienia wynikające z dziedziczenia ustawowego. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego orzeczenie sądowe o separacji wyklucza prawo wdowy do renty rodzinnej. Zgodnie ze stanowiskiem SN prawo do zasiłku pogrzebowego przysługuje także w razie śmierci małżonka pozostającego w separacji.

Zgodnie ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego wobec małżonków, wobec których orzeczono separację, należy przyjąć te same zasady opodatkowania darowizn pomiędzy nimi, jakie odnoszą się do małżonków. Dopóki nie dojdzie bowiem do rozwiązania małżeństwa, małżonkowie podlegają rozliczeniu z tytułu podatku od spadków i darowizn według zasad przewidzianych dla tej grupy podatkowej.